Yaşamın İçinden: Eleştiri Kültürü

ELEŞTİRİ KÜLTÜRÜ

Hepimiz çok iyi biliyoruz ki biz köklü bir milletiz. Ve köklü her millet de olduğu gibi bizim de kendimize ait bir kültürümüz var. Gelenek, görenek, adet vb. birçok değerin yan yana gelmek suretiyle oluşturduğu gibi. Kültür bu yönüyle çok genel ve geniş kapsamlı kavram. Ancak genelde bir kültür olduğu kadar ayrıca bizi biz yapan değerler, unsurlar vs. hepsinin de ayrı bir kültürü var. İşte onlardan biri de; bana kalırsa bugün son derece yanlış anlaşılan ve yanlış yorumlanan eleştiri kültürü. Birçok toplumda eleştiri deyince aklımıza hep kötü düşünceler hakim oluyor. Sanki öyle kötü şeyler söylenecek, öyle ağır bir şekilde tabiri caizse yerin dibine girecek ve utanacağız ki bizi bitirecek, mahvedecekmiş gibi geliyor. Olabilir olmaz diye bir şey söyleyemem, fakat eleştiri her zaman kötü yönde ya da yıkıcı bir faaliyetmiş gibi algılanmamalı. Yapıcı ve olumlu eleştiriler de bu hayatta karşılaşabileceğimiz durumlar arasında. Demek istediğim şu; bu işin sonunda rezil olmak da var vezir olmak da, ya da olduğun yerde saymak da. Her türlüsüyle karşı karşıya kalabilmek mümkün. Burada asıl önemli olan, eleştiri karşısında yeri gelince mütevazı duruşu koruyabilmek, yine yeri gelince de soğukkanlı olabilmek, yani eleştirinin her türlüsünü hazmedebilmek. Doğru bir şekilde yapıldığı ve doğru bir şekilde algılandığı zaman demek ki eleştiriyi kültürüne uygun yapabiliyoruz demektir. Bizde pek çok konuda bir hazımsızlık problemi, ne yazık ki pek çok kesimde mevcut. Meselâ biz kendi kendimizin eleştirmeni olamıyoruz, özeleştiri diye bir şey bizim literatürümüzde çok sınırlı sayıda denilebilecek insanlarda var. Ya da başka birisi yahut birilerinin bizi eleştirmesini istemiyoruz. Ancak onu da az çok anlayabiliyorum biz, Türk insanı ve Türk milleti olarak duygularımızı çok uçlarda yaşayan bir topluluğuz. Dolayısıyla eleştiri deyince aklımıza da çoğu zaman kötü bir şey olacakmış, ya da kötü söylemlere maruz kalacakmışız gibi geliyor. Ancak bu noktaya nasıl biz kendimizi getirdiysek, bu garabeti aşmak ve kendimize uygun bir eleştiri kültürü oluşturmanın yine bizim elimizde olduğunu unutmamalıyız.

Medeniyeti oluşturan bir parça

Eleştiri kültürü benim düşünceme göre medeniyeti oluşturan parçalardan biri. Çünkü aynı ortamda farklılıkları medenice tartışabilmek, farklı yapı, farklı görüşlerin bir arada bulunmasını sağlamak için eleştiri kültürü çerçevesinde yaşamayı bilmemiz gerek. Farklılıklarımıza saygı duyacağız. Unutmayalım ki bizi biz yapan değerler arasında saygının çok büyük yeri var. Demek istediğim şu; mümkün olduğunca kırmadan, dökmeden, yıkmadan eleştirmek, yapıcı ilişkiler kurabilmek, böyle olgular etrafında bir eleştiri kültürü oluşturmamız lâzım. Bugün bizde bu kültür hemen hemen pek çok alanda yok. Bugün iki insan karşılıklı konuşurken bir yerden sonra hemen anlaşmazlığa düşüp biri diğerine küsebiliyor. Farklı fikirleri aynı ortamda dillendiremiyor, ya da sevdiğimiz birine toz konduramıyoruz.

Saygı duyarak yaşamak

Peki hiçbir zaman mı eleştiriye tepki göstermeyeceğiz? Göstereceğiz tabii ki de. Örneğin haksız bir eleştiri karşısında insan susmayacak. Sadece fikirlere saygı duymak, katılmasak bile. Voltaire’in meşhur sözünü hatırlayalım “Düşüncelerine katılmıyorum ama senin düşüncelerin savunma hakkını sonuna kadar destekleyeceğim”. Kimse kimseyle aynı düşünmek zorunda değil, herkes ne düşünmesi gerektiği konusunda özgürdür. Önemli olan karşılıklı saygıyı birbirimize gösterebilmek. Ama isteyen insan kimi fikirlere saygı da duymayabilir. Tercih meselesi ona bir şey diyemem. Lakin naçizane tavsiyem kimse farklı fikirlerin savunulması anlayışına gölge etmesin. Ya da birbirimizi eleştirirken yıkmadan yapalım bunu. İşte o zaman kendimize ait bir eleştiri kültürünü oluşturmuş oluruz. İşte o zaman zihniyet bağlamında da muhasır medeniyetler seviyesine ulaşmak yolunda mesafe kat etmiş oluruz. Yok bu kültürü oluşturamazsak giderek yalnızlaşan bireyler ya da keskin çizgilerle ayrılmış kitleler şeklinde, kuru kalabalıklardan öteye gidemeyiz.

Muhammet YILMAZ